Điện ảnh cách mạng Việt Nam đã sớm ý thức được vai trò của mình trong việc ghi lại những trang sử bi hùng của dân tộc. Ngay từ những năm tháng chiến tranh ác liệt, các nhà làm phim đã dấn thân vào lửa đạn, mang đến những thước phim quý giá, phản ánh chân thực cuộc sống và chiến đấu của quân và dân ta ở miền Nam.
Những bộ phim này không chỉ là tư liệu lịch sử vô giá mà còn là những tác phẩm nghệ thuật lay động lòng người, truyền lửa cho các thế hệ mai sau về lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết và khát vọng hòa bình.
"Nổi gió" (1966) - Tiếng chuông đầu tiên của điện ảnh cách mạng về đề tài chiến tranh miền Nam
Nổi gió (1966) của đạo diễn Huy Thành chuyển thể từ vở kịch cùng tên của nhà văn Đào Hồng Cẩm, có một vị trí đặc biệt trong lịch sử điện ảnh Việt Nam.
Đây là bộ phim đầu tiên của điện ảnh cách mạng lấy bối cảnh cuộc chiến tranh ở miền Nam. Câu chuyện phim xoay quanh bi kịch gia đình của 2 chị em Vân (cố NSND Thụy Vân) và Phương (cố NSND Thế Anh).
NSND Thụy Vân trong một cảnh đốt 10 đầu ngón tay gây ám ảnh nhất phim "Nổi gió" (Ảnh: Chụp màn hình).
Vân là một cán bộ cách mạng kiên trung, hoạt động trong lòng địch, trong khi Phương lại là một Trung úy quân đội Việt Nam Cộng hòa.
Sau nhiều năm xa cách, cuộc gặp gỡ tình cờ của họ không mang lại niềm vui đoàn tụ mà lại khơi dậy những mâu thuẫn sâu sắc về ý thức hệ và lựa chọn con đường.
Khi biết em trai phục vụ cho phía địch, Vân đã đau đớn đuổi Phương đi. Bi kịch nối tiếp bi kịch khi Vân và con trai bị bắt vào trại tập trung.
Tại đây, chị đã kiên cường đấu tranh, chịu đựng những đòn tra tấn dã man và chứng kiến cảnh con trai bị sát hại. Nỗi đau tột cùng tưởng chừng quật ngã người phụ nữ ấy, nhưng Vân đã vượt qua, giả điên để tiếp tục hoạt động cách mạng trong tù.
Sau khi ra tù, Vân đã bằng sự kiên trì và tình yêu thương, cảm hóa được người em trai và nhiều binh lính Việt Nam Cộng hòa, thức tỉnh họ về chính nghĩa dân tộc.
Hình ảnh cuối phim khi Trung úy Phương cúi xuống rửa mặt trên dòng sông trong ánh bình minh, nghe tiếng reo hò của nhân dân và nhìn nụ cười trìu mến của người chị đã trở thành một biểu tượng về sự thức tỉnh và hòa giải.
Với diễn xuất tài năng của Thế Anh và Thụy Vân, Nổi gió đã chạm đến trái tim của hàng triệu khán giả, giành giải Bông Sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ nhất và trở thành nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam.
"Cánh đồng hoang" (1979): Tinh thần "dựa vào sức dân mà đánh Mỹ"
Cánh đồng hoang của đạo diễn, NSND Hồng Sến đưa khán giả đến với vùng Đồng Tháp Mười trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ đầy gian khổ.
Sau gần nửa thế kỷ kể từ khi ra mắt vào năm 1979, bộ phim với kịch bản của nhà văn Nguyễn Quang Sáng và âm nhạc của Trịnh Công Sơn vẫn giữ nguyên sức hút mãnh liệt.
Tác phẩm tập trung vào cuộc sống của vợ chồng nông dân Ba Đô (cố NSND Lâm Tới) và Sáu Xoa (Thúy An) cùng đứa con nhỏ trong một căn chòi giữa mênh mông nước.
Họ được cách mạng giao nhiệm vụ giữ đường dây liên lạc, một công việc thầm lặng nhưng vô cùng nguy hiểm.
Trong một trận càn, Ba Đô bị trực thăng Mỹ bắn trúng. Để trả thù, vợ anh cùng du kích bắn rơi chiếc trực thăng, tạo nên khoảnh khắc kịch tính khó quên.
Điểm nhấn nhân văn là cảnh tấm ảnh vợ con phi công Mỹ rơi ra khi anh ta bị bắn. Dù có ý kiến đề nghị cắt, đạo diễn Hồng Sến vẫn giữ lại để nhấn mạnh: Lính Mỹ cũng là con người, có gia đình, nhưng chiến tranh buộc họ phải xa rời tất cả.
Một cảnh trong phim "Cánh đồng hoang" (Ảnh: Hãng phim Giải phóng).
Đạo diễn Hồng Sến đã sử dụng ngôn ngữ điện ảnh đầy tính biểu tượng và tương phản để truyền tải những giá trị nhân văn sâu sắc. Diễn xuất tuyệt vời của Lâm Tới và Thúy An đã hóa thân trọn vẹn vào vai vợ chồng Ba Đô, tạo nên một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc.
Cánh đồng hoang không chỉ là một lát cắt lịch sử về cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam tại Đồng Tháp Mười, mà còn là khúc hùng ca đậm chất thơ về sự kiên cường của con người Việt Nam.
Tác phẩm từng giành giải Bông Sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam 1980 và Huy chương vàng tại Liên hoan phim Quốc tế Moskva 1981, khẳng định dấu ấn của điện ảnh Việt Nam trên trường quốc tế và truyền đi thông điệp mạnh mẽ về khát vọng hòa bình.
"Ván bài lật ngửa" (1982-1987) - Bi hùng khúc tráng ca về người anh hùng thầm lặng
Ván bài lật ngửa là một loạt phim đen trắng gồm 8 tập, được sản xuất bởi Xí nghiệp Phim Tổng hợp TPHCM (nay là Hãng phim Giải phóng), trong giai đoạn 1982-1987, đã trở thành một tượng đài của điện ảnh Việt Nam về đề tài tình báo.
Kịch bản phim do nhà văn, nhà biên kịch tài ba Nguyễn Trương Thiên Lý (bút danh Trần Bạch Đằng) chắp bút, đạo diễn Khôi Nguyên (Lê Hoàng Hoa).
Nguyễn Chánh Tín vai Nguyễn Thành Luân phim "Ván bài lật ngửa" (Ảnh: Hãng phim Giải phóng).
Bộ phim xoay quanh cuộc đời đầy sóng gió và những chiến công thầm lặng của Nguyễn Thành Luân (Chánh Tín đóng) - nguyên mẫu từ anh hùng liệt sĩ Phạm Ngọc Thảo, một chiến sĩ tình báo xuất sắc - hoạt động trong lòng địch.
Với trí thông minh, lòng dũng cảm và sự kiên trung tuyệt đối, Nguyễn Thành Luân đã nhiều lần lật ngược thế cờ, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng miền Nam.
Bên cạnh nhân vật chính, bộ phim còn khắc họa những hình ảnh đẹp về tình đồng đội, tình yêu đôi lứa trong khói lửa chiến tranh, đặc biệt là mối tình sâu sắc giữa Nguyễn Thành Luân và vợ - nữ điệp viên Thùy Dung (Thúy An thủ vai).
Ván bài lật ngửa được xem là đỉnh cao điện ảnh Việt Nam, giành Giải đặc biệt (1983), Bông Sen Bạc và Nam diễn viên chính xuất sắc (Nguyễn Chánh Tín) tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1985.
Tác phẩm không chỉ hấp dẫn bởi những tình tiết ly kỳ, những màn đấu trí căng thẳng mà còn lay động trái tim người xem bởi những hy sinh thầm lặng vì độc lập, tự do của Tổ quốc.
Một số trích đoạn của Chánh Tín trong "Ván bài lật ngửa" (Video: Hãng phim Giải phóng).
"Biệt động Sài Gòn" (1986) - Hào khí chiến công trong lòng địch
Biệt động Sài Gòn là bộ phim gắn liền với tên tuổi đạo diễn Long Vân. Tác phẩm kinh điển này được xem là một trong những thành công chói sáng của điện ảnh cách mạng Việt Nam.
Bộ phim gồm 4 tập (Điểm hẹn, Tĩnh lặng, Cơn giông, Trả lại tên cho em), ra mắt năm 1986, là tác phẩm duy nhất tái hiện một cách sống động và chân thực những chiến công oanh liệt của lực lượng biệt động Sài Gòn trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.
Thành công lớn nhất của phim Biệt động Sài Gòn không chỉ dừng lại ở những chiến công lẫy lừng của các chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam, mà còn bắt được "nhịp cầu lòng dân" từ thời chiến sang thời bình.
"Biệt động Sài Gòn" do Lê Phương, Nguyễn Thanh viết kịch bản và được Long Vân làm đạo diễn là tác phẩm kinh điển của điện ảnh cách mạng Việt Nam (Ảnh: Xưởng phim truyện Việt Nam).
Tác phẩm không chỉ gây ấn tượng mạnh mẽ với khán giả bởi những cảnh hành động gay cấn mà còn bởi diễn xuất tài năng của dàn diễn viên như Quang Thái (vai Tư Chung), Thương Tín (Sáu Tâm), Thanh Loan (ni cô Huyền Trang)...
Bộ phim đã lập kỷ lục phòng vé vào thời điểm đó và cho đến nay vẫn là một trong những tác phẩm điện ảnh được yêu thích nhất về đề tài chiến tranh Việt Nam.
"Giải phóng Sài Gòn" (2005) - Bản hùng ca 30/4
Được sản xuất nhân kỷ niệm 30 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Giải phóng Sài Gòn của đạo diễn Long Vân là một bộ phim hoành tráng tái hiện những sự kiện lịch sử trọng đại trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.
Bộ phim tập trung khắc họa vai trò lãnh đạo tài tình của Đảng và các nhà lãnh đạo cách mạng như Tổng Bí thư Lê Duẩn (cố nghệ sĩ Hà Văn Trọng đóng), Đại tướng Võ Nguyên Giáp (NSND Khương Đức Thuận), Bí thư Trung ương Cục miền Nam Phạm Hùng (Hoàng Quân Tạo thủ vai)... trong giai đoạn quyết định của cuộc kháng chiến.
Phim "Giải phóng Sài Gòn" được sản xuất nhân kỷ niệm 30 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (Ảnh: Hãng phim Giải phóng).
Với sự đầu tư lớn về kinh phí (12,3 tỷ đồng) và thời gian sản xuất (13 năm), Giải phóng Sài Gòn đã tái hiện một cách chân thực và sống động khí thế tiến công thần tốc của quân và dân ta trên khắp các mặt trận, đặc biệt là cuộc tiến công vào Sài Gòn.
Những cảnh quay hoành tráng, không sử dụng kỹ xảo đã mang đến cho khán giả những thước phim bi tráng và hào hùng về chiến thắng vĩ đại của dân tộc.
"Đừng đốt" (2009): Lòng trắc ẩn giữa chiến tranh
Đừng đốt (2009) do NSND Đặng Nhật Minh đạo diễn và viết kịch bản, dựa trên cuốn nhật ký nổi tiếng của nữ bác sĩ - liệt sĩ Đặng Thùy Trâm.
Bộ phim không tập trung vào những trận chiến ác liệt mà đi sâu vào thế giới nội tâm phong phú, khắc họa vẻ đẹp tâm hồn, lòng nhân ái và tinh thần kiên cường của một người phụ nữ Việt Nam trong khói lửa chiến tranh.
Qua những trang nhật ký được tái hiện trên màn ảnh, khán giả cảm nhận được sự lạc quan, tình yêu thương con người và khát vọng hòa bình cháy bỏng của bác sĩ Đặng Thùy Trâm.
Phân cảnh gây xúc động trong phim "Đừng đốt" (Ảnh: Chụp màn hình).
Diễn xuất đầy cảm xúc của Minh Hương trong vai nữ bác sĩ đã chinh phục trái tim của hàng triệu khán giả. Đừng đốt không chỉ là một bộ phim về chiến tranh mà còn là một tác phẩm về vẻ đẹp của tâm hồn Việt Nam, về sự bao dung và khả năng hàn gắn những vết thương chiến tranh.
Bộ phim đã giành nhiều giải thưởng cao quý trong nước và quốc tế như Bông Sen Vàng (2009), 6 giải Cánh Diều Vàng (2010), giải Khán giả bình chọn tại Liên hoan phim Fukuoka (Nhật Bản), và được chọn dự Oscar 2010.
Tác phẩm là lời nhắc nhở về giá trị hòa bình và sức mạnh của lòng nhân ái.
