Từ đầu tháng 10, từ khóa "Affogato" bất ngờ trở thành xu hướng trên TikTok với hàng loạt video ghi lại khoảnh khắc rót espresso nóng lên viên kem lạnh, thu hút hàng triệu lượt xem. Sự lan truyền trên mạng xã hội nhanh chóng kéo theo hiệu ứng ngoài đời thực, khi nhiều quán cà phê tại TP HCM và Hà Nội ghi nhận lượng khách tăng vọt để thưởng thức món đồ uống, tráng miệng có nguồn gốc từ Italy này.
Tại PaiOi Café ở Hà Nội, chủ quán Nguyễn Quang Tú cho biết affogato được đưa vào thực đơn giữa tháng 10 nhưng nhanh chóng trở thành món bán chạy nhất. Mỗi ngày quán bán giới hạn bán 100 phần do công suất sản xuất kem.
"Nhiều khách quay lại 4-5 lần mới mua được", anh Tú nói.
Đại diện quán Paoli Sweet Present (TP HCM) cho biết, hơn một tháng nay, lượng affogato bán ra tăng gấp 4-5 lần so với mức vài chục phần mỗi ngày trước đó. Trung bình mỗi ngày quán đón trên 100 lượt khách, trong đó hơn một nửa gọi affogato.
Các món affogato tại quán cà phê ở Hà Nội. Ảnh: PaiOi Café
Affogato al caffè trong tiếng Italy có nghĩa là "bị nhấn chìm". Món tráng miệng này gồm một shot espresso nóng rót trực tiếp lên một hoặc hai viên kem lạnh, thường là gelato vị vani. Sự tương phản giữa nóng - lạnh, đắng - béo đã tạo nên trải nghiệm vừa là cà phê, vừa là món ngọt.
Mặc dù đã trở thành đại diện quen thuộc cho ẩm thực tráng miệng Italy trên toàn thế giới, affogato thực tế có tuổi đời trẻ, chỉ khoảng 70-80 năm. Theo Grande Dizionario della Lingua Italiana và các sách nấu ăn Italy đầu thế kỷ 20, thuật ngữ "affogato" trong ẩm thực xuất hiện từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, nhưng khi đó chủ yếu chỉ những món kem "nhấn chìm" trong rượu mùi (liqueur), siro trái cây hoặc chocolate nóng, chứ chưa gắn với cà phê espresso.
Phiên bản affogato rưới espresso chỉ thực sự phổ biến sau Thế chiến 2, khi máy pha cà phê espresso lan rộng tại các quán bar Italy thập niên 1950-1960. Nhà sử học ẩm thực Massimo Montanari trong sách Il riposo del guerriero (1998) cho rằng affogato al caffè là sản phẩm của văn hóa quán bar hiện đại, chứ không phải món ăn truyền thống hàng trăm năm tuổi. Trước khi espresso ra đời, khoảng 1901-1906, gắn với phát minh của Luigi Bezzera, không có bằng chứng nào về affogato như cách hiểu ngày nay.
Từ một món "chữa cháy" dành cho khách muốn ăn ngọt nhanh tại quầy bar, affogato dần xuất hiện trong thực đơn của các nhà hàng cao cấp ở Italy từ thập niên 1980. Nhiều đầu bếp nổi tiếng, trong đó có Gualtiero Marchesi, bắt đầu đưa món này vào thực đơn nếm thử như một món tráng miệng nhỏ xen kẽ giữa các phần ăn. Affogato khi ấy cũng được nâng cấp với nguyên liệu cao cấp hơn như vani Madagascar, cà phê đơn nguồn gốc và hạt phỉ rang.
Đầu những năm 2000, cùng làn sóng specialty coffee (cà phê đặc sản), affogato bùng nổ tại Mỹ và Australia. Các chuỗi cà phê nổi tiếng như Intelligentsia, Blue Bottle hay Stumptown đưa món này vào thực đơn mùa hè. Riêng tại Australia, affogato trở thành món kinh điển đến mức cộng đồng pha chế còn có một ngày Affogato (Affogato Day) không chính thức.
Từ sau 2010, affogato được biến tấu rộng khắp. Nhật Bản có affogato matcha, houjicha; Hàn Quốc kết hợp cùng patbingsu và đậu đỏ. Các thương hiệu gelato lớn như Grom, Venchi hay Amorino đều đưa affogato vào thực đơn cố định.
Chủ một quán cà phê đặc sản tại Hà Nội cho biết affogato bắt đầu phổ biến ở Việt Nam từ khoảng năm 2015 trong cộng đồng cà phê specialty. Nhiều quán sử dụng kem dừa, cà phê trứng hoặc robusta pha phin rót trực tiếp lên kem, tạo ra phiên bản phù hợp khẩu vị địa phương. Khi TikTok bùng nổ những video "rót cà phê lên kem" trong tháng 10 năm nay, affogato mới trở thành trào lưu đại chúng.
Theo công thức cổ điển, một phần affogato chỉ gồm ba yếu tố. Một shot espresso (25-30 ml) ở nhiệt độ 88-92 độ C và 1-2 viên gelato vani (70-100 g), không thêm đường hay topping. Điểm mấu chốt nằm ở gelato, loại kem ít béo và ít không khí hơn kem công nghiệp, giúp tan chậm và giữ được cấu trúc khi gặp cà phê nóng.
Theo chủ quán PaiOi Café, gelato tại quán được sản xuất thủ công luôn phát sinh hao hụt 10-20% trong quá trình cân chỉnh công thức và loại bỏ mẻ không đạt. Chi phí nguyên liệu cao hơn đáng kể so với việc sử dụng kem công nghiệp. Bên cạnh chất lượng sản phẩm, quán cũng đầu tư vào ly tách, topping và cách trình bày để phù hợp nhu cầu chụp ảnh, quay video của khách trẻ. Hiện mỗi phần affogato tại quán có giá 95.000-105.000 đồng.
Sự trở lại của affogato cho thấy cách một món ăn ra đời từ văn hóa quán bar châu Âu có thể được "hồi sinh" nhờ mạng xã hội. Từ một ly gelato đơn giản "nhấn chìm" trong espresso dư tại các quán bar Italy thập niên 1950, affogato ngày nay trở thành nội dung giải trí, sản phẩm truyền thông và trải nghiệm thị giác cho thế hệ khách hàng trẻ.
