11h39, tiếng còi tàu xé toạc không gian tĩnh lặng của trưa hè Hà Nội khiến hàng trăm du khách tại khúc cua Phùng Hưng nín thở ép mình vào tường. Chỉ trong tích tắc, những chiếc ghế nhựa thấp, ly cà phê dở dang được chủ quán dọn dẹp với tốc độ thành thục đáng kinh ngạc.
Scott Campbell, cây bút du lịch của tờ CN Traveller, miêu tả khoảnh khắc đoàn tàu lướt qua mặt như một trò "ảo thuật nguy hiểm nhất" mà thủ đô Việt Nam trình diễn. Cảm giác luồng gió mạnh thốc vào mặt, mùi dầu máy và tiếng rầm rập của sắt thép ở cự ly chưa đầy một mét tạo nên một sự hỗn loạn có tổ chức đầy mê hoặc.
Tàu qua phố Phùng Hưng. Ảnh: Scott Campbell
Nhiều năm qua, đoạn đường sắt chạy qua khu phố cổ Hà Nội đã trở thành điểm đến "nhất định phải ghé" (must-go) của du khách quốc tế, bất chấp các biển báo cấm và rào chắn của lực lượng chức năng. Đoạn nổi tiếng nhất chạy qua khu phố cổ Phùng Hưng và Trần Phú, trong khi đoạn còn lại nằm xa hơn về phía nam, gần đường Lê Duẩn.
Frazer, nhà sáng tạo nội dung người Mỹ đến Việt Nam năm 2023, thừa nhận rằng chính sự tồn tại "không nên có" của con phố này lại là thỏi nam châm thu hút sự tò mò. Trong danh sách những trải nghiệm tại Việt Nam, từ miền Tây sông nước đến cao nguyên đá Hà Giang, việc uống cà phê sát đường ray tàu hỏa tại Hà Nội luôn nằm ở vị trí ưu tiên của cô.
"Nó dường như là thứ không được phép ở bất cứ đâu khác. Đó chính là điều khiến con phố hấp dẫn - nó hỗn loạn, nhưng là hỗn loạn có tổ chức", cô nói.
Frazer đã dành 6 tuần du lịch dọc chiều dài Việt Nam từ đồng bằng sông Cửu Long đến những đỉnh núi đá vôi của Hà Giang, kết thúc ở Hà Nội. Phố đường tàu dẫn đầu danh sách mong muốn của Frazer khi tới Hà Nội nhưng khi đến nơi vào tháng 9/2023, hàng quán bị đóng cửa sau một đợt giải tỏa của lực lượng chức năng. Frazer tìm hiểu và được biết một sự cố đã xảy ra ở đoạn đường tàu này do có khách đã đứng quá gần.
Du khách Mỹ đến đoạn đường tàu Lê Duẩn - nơi các đoàn tàu vẫn băng qua con hẻm cũ kỹ. Ở đây, cô được người bán hàng hướng dẫn vị trí đứng. Theo Frazer, con phố này nhẹ nhàng, mang chất địa phương hơn, cảm giác như "được nhìn phiên bản gốc trước khi nó trở nên nổi tiếng".
Trong vài phút, không khí yên bình bỗng thay đổi. Bà chủ quán ra lệnh xoay bàn để mép tránh va vào đoàn tàu. Bà làm thành thục như một nhà quản lý. Đoàn tàu lao qua, chỉ cách đầu gối cô và những vị khách khoảng 1 m.
"Tốc độ không nhanh lắm nhưng khi nó đến gần, cảm tưởng như trong cơn bão vậy. Tôi thực sự phấn khích. Nó nguy hiểm nhưng được kiểm soát", cô nói.
Giống như nhiều du khách, Frazer đã biết nơi này trên mạng từ rất lâu trước khi đến. Theo dữ liệu của Google, sự quan tâm bùng nổ từ năm 2022 trở đi khi các clip về phố đường tàu lan truyền trên TikTok và Instagram. Con phố từng chỉ có dân du lịch balo biết bỗng thành điểm dừng chân trong các tour Hà Nội.
Đối với khách du lịch một mình như Rezk, sức hấp dẫn nằm ở sự tương phản giữa hai khu vực - một nơi đông đúc, được kiểm soát chặt chẽ, nơi kia yên tĩnh hơn nhiều. Cô đã tới cả hai con phố đường tàu, cho biết đoạn Lê Duẩn mang đến cảm giác thoải mái hơn. Không gian ở đoạn Lê Duẩn cũng trông cũ hơn, đem đến cảm giác cổ điển và phong cách.
Những đường ray của cả hai phố thuộc mạng lưới đường sắt có từ hơn một thế kỷ. Đường sắt đầu tiên của Việt Nam mở cửa năm 1885 giữa Sài Gòn và Mỹ Tho. Đến những năm 1930, mạng lưới Đông Dương kéo dài hàng nghìn km, bao gồm một tuyến ngắn ở Lào và một tuyến nối với Trung Quốc. Đoạn đường sẽ trở thành "phố đường tàu" sau này, cắt ngang rìa Hà Nội thời thuộc địa.
Sau hàng thập kỷ chiến tranh và chia cắt năm 1954, Hà Nội vật lộn với tình trạng thiếu nhà ở. Công nhân đường sắt và các gia đình thu nhập thấp chen chúc vào bất cứ không gian nào còn lại bên đường ray.
Phố đường tàu Khâm Thiên sáng 29/11. Ảnh: Hoàng Giang.
Những túp lều tôn trở thành nhà ở, ban công lấn ra đường và cư dân học cách tính giờ nấu ăn, giặt giũ và trò chơi của trẻ em theo tiếng còi. Việt Nam thống nhất, đường sắt Bắc - Nam khôi phục và khai trương lại vào ngày 31/12/1976, nhưng những con hẻm bên đường ray vẫn phần lớn vô hình.
Một trong những người đầu tiên nhìn thấy cơ hội kinh doanh ở những đường tàu này là "Shark Drung", người phụ nữ Hà Nội sinh năm 1982. Nhà cô ấy nằm cách đường ray vài bước chân. Theo cô, khu vực này từng rất nghèo, và rồi các du khách đầu tiên xuất hiện.
"Trước khi trở thành phố đường tàu bây giờ, cuộc sống bình thường đến kinh ngạc. Tôi có thể nghe thấy tiếng lạo xạo của đường ray, đám trẻ bắn bi bên cạnh và những người dân dạt sang bên khi tàu chạy qua", cô nói.
Internet phát triển, các tour chụp ảnh bắt đầu đưa du khách vào những hẻm sau để tránh rào chắn. Những video YouTube đầu tiên cho thấy cảnh tượng siêu thực của một chuyến tàu chen qua dây phơi quần áo và đến năm 2017, một loạt quán cà phê nhỏ xuất hiện dọc đường ray phục vụ cà phê sữa đặc và bánh chuối. Trong vòng vài năm, hàng chục hộ đã nhảy vào cuộc đua đón khách này.
Drung mở quán cà phê đầu tiên của mình vào năm 2018, quán thứ hai không lâu sau đó. Mỗi ngày, nhiều chuyến tàu chạy qua nhưng không nguy hiểm vì người bán hàng đều nắm được lịch trình để hướng dẫn khách vào trong.
Phố đường tàu nhanh chóng khiến Hà Nội lo ngại. Năm 2019, Hà Nội lần đầu ra lệnh đóng cửa khu vực này. Từ đó đến nay, việc dẹp phố đường tàu vẫn diễn ra liên tục trong các năm. Các quán cà phê kinh doanh không phép, vi phạm quy định hành lang an toàn đường sắt. Các công ty du lịch cũng không được đưa phố đường tàu vào lịch trình.
Nhưng trên thực tế, việc kinh doanh trên phố đường tàu vẫn liên tục mở rộng. Trong vòng hai năm từ khi Drung mở quán đầu tiên, cô đã có hơn 30 đối thủ cạnh tranh dọc đoạn giữa Trần Phú và Phùng Hưng. Tất cả cạnh tranh cho vị trí đẹp nhất khi tàu đến.
Thông điệp đảm bảo an toàn không phải lúc nào cũng được tuân thủ. Một số video như khách bị tàu va quệt, tàu húc tung bàn ghế khiến người ta lại kêu gọi một lệnh dẹp phố đường tàu mới. Tuy nhiên, những lượt du khách mới vẫn tìm đến đây để thử cảm giác mạo hiểm.
"Đó là nghịch lý của đường tàu, mọi nỗ lực kìm nén càng làm nó thêm hấp dẫn", Scott nói. Sự phấn khích chứng kiến giây phút tàu chạy qua hay cảm giác trải nghiệm thứ sắp bị xóa sổ khiến người ta càng đổ đến đây.
Sau mỗi lần bị giải tỏa, con phố như nín thở, nằm im chờ đợi. Và khi rào chắn được dỡ bỏ, các chủ quán lại thở phào như chưa từng có chuyện gì xảy ra.
(Theo CN Traveller)
