Mèo đã đồng hành cùng Tử Cấm Thành hơn 600 năm, từ thời nhà Minh (1368-1644) đến nhà Thanh (1644-1911). Chúng từng là thú cưng yêu thích của các hoàng đế như Chu Nguyên Chương, Tuyên Đức Đế từng nghiên cứu và vẽ mèo, Gia Tĩnh Đế phong tước vị, chôn cất mèo bằng quan tài vàng, Càn Long hay hoàng hậu Từ Hy Thái hậu nuôi mèo trong điện riêng.
Nhiều chú mèo được đặt tên, cho ăn riêng, thậm chí lập bộ phận quản lý riêng trong cung đình. Trong văn hóa Trung Hoa cổ, mèo gắn với sự tỉnh thức, trấn tà và bảo vệ không gian linh thiêng, giúp chúng được đối xử nhẹ tay thay vì bị xua đuổi như động vật hoang. Ngày nay, phần lớn ngự miêu ở Tử Cấm Thành được tin là hậu duệ trực hệ của mèo hoàng gia xưa, bên cạnh những con mèo hoang được thu nhận trong quá trình bảo tồn.
Mèo hiện diện trong Tử Cấm Thành. Ảnh: The Palace Museum
Sau khi nhà Thanh sụp đổ năm 1912, hoàng cung không còn là nơi ở của hoàng gia, nhưng mèo đã sinh sôi nhiều thế hệ và không có lý do để tiêu diệt hay di dời. Khi Tử Cấm Thành trở thành bảo tàng năm 1925, chúng mặc nhiên trở thành "cư dân cũ", duy trì dòng chảy liên tục giữa quá khứ hoàng tộc và không gian di sản hiện đại.
Trong một quần thể kiến trúc gần như đóng băng theo thời gian, mèo là lớp sinh vật duy nhất vẫn tiếp tục sinh sống không gián đoạn. Yếu tố quan trọng nhất khiến mèo được duy trì với số lượng lớn là kiểm soát chuột và loài gặm nhấm, bảo vệ kho tàng cổ vật quý giá làm từ gỗ, giấy, lụa và sách vở.
Tử Cấm Thành có hơn 9.000 gian phòng với hàng nghìn kho tàng cổ vật, thư tịch quý hiếm và kho lương thực, môi trường lý tưởng để chuột sinh sôi, làm hỏng cấu kiện gỗ và mang mầm bệnh trong môi trường kín.
Trước khi có các biện pháp diệt chuột hiện đại, mèo là giải pháp hiệu quả và an toàn nhất. Chúng được nuôi có hệ thống, không đơn thuần như thú cưng mà trở thành "đội thị vệ", hoạt động vào ban đêm sau giờ đóng cửa bảo tàng Cố Cung. Năm 1970, Tử Cấm Thành từng diễn ra tình trạng chuột hoành hành nghiêm trọng và được kiểm soát rõ rệt nhờ đội thị vệ mèo.
Du khách chụp ảnh mèo trong Tử Cấm Thành. Ảnh: VCG
Ngoài yếu tố lịch sử và chức năng, môi trường của Tử Cấm Thành vô tình trở thành nơi sinh sống lý tưởng cho mèo. Quần thể rộng lớn với nhiều sân trong, mái hiên và hành lang tạo ra vô số không gian trú ẩn. Khu vực gần như không có xe cộ, ít tiếng ồn, nguồn thức ăn tương đối ổn định từ chuột và sự chăm sóc của nhân viên.
Mùa đông Bắc Kinh khắc nghiệt xuống âm độ, nhưng tường thành dày và gạch đá giúp giữ nhiệt tốt, cộng với hiệu ứng đảo nhiệt đô thị khiến nhiệt độ trung tâm thành phố cao hơn vùng ngoại ô. Các khe tường, mái ngói lưu ly và góc khuất cung điện trở thành nơi tránh rét tự nhiên cho mèo.
Hiện nay, Bảo tàng Cố Cung quản lý khoảng 150-200 con mèo, xem chúng là một phần di sản sống. Từ năm 2009, bảo tàng triển khai chương trình TNR (bắt, triệt sản, tiêm vaccine, thả) để kiểm soát số lượng mèo mà vẫn duy trì vai trò bảo vệ di sản. Giai đoạn 2009-2013, chi phí cho chương trình này lên tới hơn 18.000 nhân dân tệ (63 triệu đồng) cho 181 con mèo
Mèo được cung cấp thức ăn, vitamin, chăm sóc sức khỏe, nơi trú ẩn sạch sẽ và được ghi nhận thông tin cơ bản như tên, giới tính. Du khách được khuyến cáo không bế mèo, không ép chụp ảnh và không tự ý cho ăn để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng. Nhân viên bảo tàng thường nhắc "mèo là chủ của Tử Cấm Thành, con người chỉ là khách".
Mèo thường xuất hiện ở những khu vực yên tĩnh, ít du khách như quanh Cảnh Vận Môn hoặc các dãy nhà làm việc phía Đông và Tây.
Tranh minh họa về "đơn vị đo Papa", lấy mốc là chiều cao khi ngồi của mèo cam Papa nổi tiếng trong Tử Cấm Thành. Đồ hoạ: Liu Xiangya/GT
Những "ngự miêu" không chỉ bảo vệ di sản mà còn mang lại giá trị văn hóa và du lịch đáng kể. Chú mèo Papa màu cam mũm mĩm trở thành ngôi sao của năm, với chiều cao ngồi khoảng 30 cm, được dùng làm đơn vị đo hài hước cho các cổ vật nhân kỷ niệm 100 năm bảo tàng. Các con khác như Luban hay Baidian'er cũng nổi tiếng trên mạng xã hội Weibo.
Năm 2024, vở kịch thiếu nhi The Cat God in the Forbidden City kể lại lịch sử Tử Cấm Thành qua góc nhìn của mèo đã được lưu diễn, hướng tới khán giả trẻ. Hình ảnh mèo cũng xuất hiện rộng rãi trên các sản phẩm lưu niệm như sổ tay, móc khóa, tượng mèo, với lượng tiêu thụ khoảng 16.000 sản phẩm mỗi tháng.
Cách tiếp cận này góp phần tạo nên hình ảnh Tử Cấm Thành sinh động, gần gũi hơn với du khách, đặc biệt là những người yêu động vật, đồng thời gia tăng sức hút du lịch và nguồn thu từ tham quan.
(Theo CGTN, Global Times)
