Năm 2017, khi Mark Bowyer đi dọc đoạn đường ray nối giữa Phùng Hưng và Trần Phú, ấn tượng duy nhất của anh là một không gian sinh hoạt bình dị của người dân bản địa.
Phố đường tàu khi ấy không có quán cà phê, không có khách du lịch và càng không có rào chắn an ninh. Thay vào đó là những dãy nhà sát đường ray, nơi người dân tận dụng từng mét vuông để nấu nướng, giặt giũ và nhổ tóc bạc cho nhau ngay trên thanh tà vẹt. Dữ liệu từ Tổng công ty Đường sắt Việt Nam cho thấy đây là đoạn đường sắt nội đô có mật độ dân cư cao nhất, với hành lang an toàn nhiều nơi chưa đầy một mét.
Sự biến chuyển bắt đầu rõ nét vào giai đoạn 2017 - 2018 khi mạng xã hội bùng nổ. Mark Bowyer nhớ lại năm 2017, khi anh cầm máy quay đi dọc con phố, trẻ em vẫn đuổi bắt trên đường ray và người già nhìn vị khách ngoại quốc với ánh mắt tò mò.
"Này này, nói tiếng Việt Nam đi, không biết tiếng nước ngoài đâu", người phụ nữ cười hớn hở, vẫy tay với Mark khi anh đang đứng quay phim. Đáp lại, anh nói bằng tiếng Việt sõi như người bản xứ "Ơ thế không nói được tiếng nước ngoài à?". Câu trả lời của Mark khiến mọi người cười ồ lên vì bất ngờ.
Đám trẻ cũng hào hứng với vị khách nước ngoài duy nhất có mặt trên phố vào thời điểm đó. Chúng liên tục "What’s your name" (Tên bạn là gì?) và giao tiếp với Mark bằng thứ tiếng Anh bập bẹ. Ở góc khác trên con phố đường tàu dọc Phùng Hưng, người dân nấu ăn trên bếp than và ngại ngùng khi Mark hỏi "Đang nấu gì thế?". Anh nhớ một phụ nữ thay vì trả lời lại hỏi anh "Mấy con rồi?".
Đi sâu về phía đường Trần Phú, Mark chứng kiến những căn nhà lụp xụp, lợp tôn. Trước cửa mỗi nhà đều chăng dây, phơi đủ loại quần áo, chăn màn.
Quần áo được phơi dọc con phố năm 2017. Ảnh: Rusty Compass
Theo Mark, người ngoài sẽ thấy đáng sợ khi khoảng cách giữa nhà và đường ray chưa đầy một mét. Nhưng bình thường không có tàu chạy qua, cuộc sống nơi đây khá yên ắng. Nếu nhìn ở góc độ tích cực, anh nghĩ người dân nơi này còn có không gian bình yên hơn nhiều nơi khác ở thủ đô. Anh cho biết lúc đó mật độ giao thông ở phố cổ Hà Nội quá dày đặc khiến việc đi bộ dọc đường ray đôi khi mang lại cảm giác an toàn hơn là len lỏi trên các trục đường chính.
Theo thống kê của nền tảng TripAdvisor, năm 2018, từ khóa "Hanoi Train Street" bắt đầu lọt top những trải nghiệm phải thử khi đến Việt Nam, tạo nên một cơn sốt trên Instagram và TikTok.
Năm 2019, chuyên gia này sốc khi quay trở lại. Những căn nhà cũ kỹ đã được sơn sửa, trang trí lại thành các quán cà phê theo phong cách vintage. Tiếng mời chào "Coffee?" thay thế cho những câu hỏi thăm gia đình bằng tiếng Việt.
"Tinh thần kinh doanh của người Việt luôn nhạy bén đáng kinh ngạc", anh nói. Một trong số đó là chị Dung, mở quán cà phê kết hợp bia thủ công năm 2018 theo phong cách tàu hỏa. Chị nói với Mark toàn bộ ghế trong quán từng được ngành đường sắt sử dụng để phục vụ khách hàng suốt 50 năm. Với chị, đó là "của hiếm" tạo nên chất riêng của quán.
Sự bùng nổ kinh doanh tự phát này dẫn đến việc chính quyền quận Hoàn Kiếm lần đầu tiên ra lệnh đóng cửa các quán cà phê vào tháng 10/2019 để đảm bảo an toàn chạy tàu.
Sau đại dịch, sức hút của phố đường tàu không hề giảm sút mà thậm chí còn tăng cao hơn. Phố đường tàu trở thành một bài học thực tế về du lịch tự phát. Chuyên gia Mark Bowyer nhận định rằng Hà Nội đã đầu tư nhiều vào các trải nghiệm dàn dựng nhưng chính một con phố hình thành tự nhiên từ mạng xã hội lại thu hút khách quốc tế nhất.
Tính đến năm 2023, dù có lệnh cấm và các rào chắn cố định tại đầu phố Trần Phú, mỗi ngày vẫn có hàng nghìn lượt khách tìm cách vào bên trong để tận mắt chứng kiến con tàu đi sát vách nhà.
Phố đường tàu năm 2017 và 2025
Tuy nhiên, sự nổi tiếng đi kèm với rủi ro quản lý. Mark Bowyer nhận thấy nếu gần 10 năm trước nguy cơ tai nạn là rủi ro cá nhân, nay đã trở thành bài toán trách nhiệm của cả thành phố. Cục Đường sắt Việt Nam nhiều lần có văn bản yêu cầu xử lý dứt điểm tình trạng vi phạm hành lang an toàn tại đây, sau khi xảy ra một số sự cố tàu hất văng bàn ghế kê sát đường ray hoặc va chạm với du khách đứng quá sát đường ray để chụp ảnh.
Nhìn lại hành trình chục năm qua của phố đường tàu, Mark Bowyer cho rằng sự gắn kết của cộng đồng cư dân vốn là cựu nhân viên đường sắt đã tạo nên linh hồn cho con phố. Họ tự hào về quãng thời gian phục vụ ngành đường sắt và sống khăng khít với hàng xóm.
Anh đánh giá phố đường tàu là điểm du lịch đặc biệt vì nó không cần sự can thiệp của các đơn vị lữ hành lớn nhưng vẫn duy trì được sức hút nhờ tính nguyên bản của cuộc sống đô thị Hà Nội.
Phố đường tàu hiện nay đứng trước cuộc ''giằng co" giữa việc bảo tồn một nét văn hóa độc đáo để thu hút khách du lịch và tuân thủ các quy định an toàn nghiêm ngặt. Mark Bowyer cho rằng rủi ro lớn nhất hiện nay là việc thương mại hóa quá mức có thể làm mất đi vẻ yên bình vốn có. Anh hy vọng thành phố sẽ tìm ra giải pháp hài hòa thay vì chỉ cấm đoán đơn thuần. Hiện tại, chính quyền vẫn duy trì các rào chắn nhưng du khách vẫn có thể trải nghiệm tại các đoạn đường tàu, nơi các quy định kiểm soát có phần linh hoạt hơn.
Kết thúc chuyến ghé thăm năm 2024, chuyên gia người Australia tin rằng phố đường tàu sẽ vẫn là biểu tượng cho tinh thần nhạy bén kinh doanh của người Việt. Dù diện mạo có thay đổi từ những dây phơi quần áo sang những bảng hiệu đèn neon, bản sắc về một cuộc sống nương tựa vào đường ray vẫn là điều khiến du khách quốc tế sẵn sàng xếp hàng chờ đợi.
