Ngày lễ Hàn thực của Trung Quốc và Tết Hàn thực ở Việt Nam
Ngày lễ Hàn thực ở Trung Quốc bắt nguồn từ một điển tích từ thời Xuân thu liên quan đến một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua Tấn Văn Công khi nhà vua phải sống lưu vong lúc binh biến. Điều kiện sống rất kham khổ đến mức đã có lúc Giới Tử Thôi phải cắt một miếng thịt của mình để nấu, dâng lên vua, khiến vua nước Tấn cảm kích vô cùng. Sau này, khi giành lại ngôi vua, Tấn Văn Công cho người đi tìm nhưng vị hiền sĩ không về lĩnh thưởng vì không ham danh lợi. Muốn ép Giới Tử Thôi vua Tấn cho đốt rừng nơi hai mẹ con ông đang ở. Không ngờ Giới Tử Thôi quyết không về kinh, nên hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Quá đau lòng, nhà vua lập miếu thờ Giới Tử Thôi và lệnh cho người dân không đốt lửa trong 3 ngày, chỉ ăn đồ nguội nấu sẵn vào ngày mùng 3/3 âm lịch để tưởng nhớ.
Ngày Tết Hàn thực trong văn hóa người Việt lại có ý nghĩa khác hẳn. Tháng 3 là lúc thời tiết nóng lên, chuẩn bị sang tiết mùa hạ, để đánh dấu ngày trời đất chuyển mùa, người dân làm bánh trôi, bánh chay dâng lên tổ tiên, cúng trời đất, mong cho mùa màng bội thu, thời tiết mưa thuận gió hòa. Ảnh: Đại Lâm Mộc
Vì có sự giao lưu văn hóa hàng nghìn năm nên ngày Tết Hàn thực của người Trung Quốc cũng du nhập sang Việt Nam. Tuy nhiên, ở Việt Nam không hề có liên quan tới điển tích tưởng nhớ vị hiền sĩ Giới Tử Thôi.
Ngày Tết Hàn thực trong văn hóa người Việt lại có ý nghĩa khác hẳn. Tháng 3 là lúc thời tiết nóng lên, chuẩn bị sang tiết mùa hạ, để đánh dấu ngày trời đất chuyển mùa, người dân làm bánh trôi, bánh chay dâng lên tổ tiên, cúng trời đất, mong cho mùa màng bội thu, thời tiết mưa thuận gió hòa. Tháng 3 cũng là tiết Thanh minh nên bánh trôi, bánh chay cũng được dùng để cúng ông bà trong dịp tảo mộ. Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại nhưng việc tảo mộ, sum vầy con cháu, cùng nhau làm bánh trôi, bánh chay vẫn được lưu truyền trong các gia đình người Việt khắp 3 miền.
Những kiêng kỵ cần tránh trong ngày Tết Hàn thực
Theo quan niệm dân gian, có một số điều nên kiêng kỵ trong ngày Tết Hàn thực như sau:
Điều đáng lưu ý đầu tiên gây bất ngờ: không nên cúng bánh trôi, bánh chay ngũ sắc
Ngày nay, nhiều người yêu thích sự sáng tạo, bắt mắt trong những đĩa bánh trôi, bánh chay ngũ sắc. Tuy nhiên, loại bánh này được cho rằng chỉ nên dùng để ăn chứ không nên dùng để cúng trên bàn thờ để đảm bảo sự tinh khiết, thanh tịnh trong ngày lễ truyền thống. Vì bánh trôi, bánh chay truyền thống làm từ bột nếp trắng, tròn đầy mới thể hiện tấm lòng thành kính của người còn sống với những bậc tiền nhân. Vì vậy, để giữ lại được ý nghĩa nguyên gốc thì cúng bánh ngũ sắc không được khuyến khích dù không sai.
Theo quan niệm, cúng bánh trôi bánh chay ngũ sắc không sai nhưng chỉ nên dùng để ăn chứ không nên dùng để cúng trên bàn thờ nhằm đảm bảo sự tinh khiết, thanh tịnh trong ngày lễ truyền thống. Ảnh Đại Lâm Mộc
Cũng liên quan đến ý nghĩa này, việc làm cỗ với nhiều món ăn linh đình, nhiều món cũng là điều không được khuyến khích. Ngược lại, mâm cỗ nên có các món thanh đạm, không nên cầu kỳ, đắt tiền.
Bánh trôi, bánh chay màu trắng được khuyến khích dâng hương nhằm giữ lại ý nghĩa thanh tịnh, tinh khiết của mâm cỗ truyền thống. Ảnh: Đại Lâm Mộc
Kiêng nổi lửa
Tuy không liên quan trực tiếp đến điển tích Giới Tử Thôi nhưng ở nhiều địa phương, đặc biệt là ở miền Bắc vẫn có nhà lưu giữ phong tục không nổi lửa vào ngày này, hoặc hạn chế chỉ dùng lửa nấu một lần trong ngày. Nhiều gia đình sẽ ăn các món nguội, được chế biến sẵn từ hôm trước. Bánh trôi, bánh chay là những món ăn lạnh, không cần hâm nóng lại.
Kiêng ăn mặn
Mặc dù không phải quy định bắt buộc nhưng nhiều gia đình cũng ăn chay vào ngày này. Nếu không có điều kiện ăn chay thì các bà nội trợ sẽ kiêng sát sinh ngay trong nhà mình với ý nghĩa bày tỏ sự tôn kính với người đã khuất. Ngày nay một số người còn kết hợp phóng sinh cả ốc, cá và chim nhân dịp này.
