Là vùng đất cổ, xã Sơn Đông được ví như “bảo tàng sống” của văn hóa dân gian và lịch sử Việt cổ, với cụm di tích đền thờ Tả Tướng quốc Trần Nguyên Hãn, đền thờ nhà giáo Đỗ Khắc Chung và chùa Am tạo nên quần thể kiến trúc tâm linh đặc sắc.
Nơi đây được các nhà nghiên cứu văn hóa đánh giá là một trong những vùng đất “địa linh nhân kiệt”, là nơi hội tụ linh khí của đất trời, hun đúc nên nhiều nhân tài, danh tướng cho non sông.
Bà Trần Thị Minh Lợi - Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ đánh giá, cụm di tích đền thờ Đỗ Khắc Chung, đền thờ Tả Tướng quốc Trần Nguyên Hãn và chùa Am là minh chứng sinh động cho truyền thống văn hóa, học vấn và tín ngưỡng của vùng Sơn Đông. Đây là không gian di sản có giá trị đặc biệt trong giáo dục truyền thống và phát triển du lịch văn hóa - tâm linh của tỉnh Phú Thọ.
Theo bà Lợi, trong định hướng phát triển văn hóa của tỉnh, xã Sơn Đông sẽ là điểm nhấn trong chuỗi không gian di tích vùng trung du, góp phần lan tỏa giá trị “đất học, đất thiêng” của Đất Tổ Hùng Vương.
Trong quần thể ấy, nổi bật và gần gũi nhất với đời sống tinh thần của người dân chính là đền thờ nhà giáo Đỗ Khắc Chung ở thôn Quan Tử – người được tôn vinh là bậc hiền sư khai trí, gieo mầm nho học cho cả vùng Sơn Đông xưa.
Dấu ấn của người thầy khai mở dân trí
Theo tài liệu lịch sử, thầy giáo Đỗ Khắc Chung (1247–1330) quê gốc ở Giáp Sơn (nay thuộc TP Hải Phòng), là nho sinh uyên bác, sớm nổi tiếng bởi học rộng, đức độ và tinh thần truyền dạy không mệt mỏi.
Khi về vùng Quan Tử (Sơn Đông ngày nay), ông không chỉ dạy chữ mà còn truyền bá lễ giáo, đạo đức, rèn nhân cách cho người dân, mở mang dân trí, thay đổi tư duy và định hướng phát triển cộng đồng làng xã, từ đó hình thành nên truyền thống hiếu học, sản sinh nhiều khoa bảng, trí thức cho vùng đất này.
Sau khi ông mất, nhân dân đã lập đền thờ thầy giáo Đỗ Khắc Chung ngay trên nền lớp học xưa để tưởng nhớ công đức của bậc thầy hiền đức.
Đền thờ thầy giáo Đỗ Khắc Chung - di tích được xem là trung tâm các nghi lễ tưởng niệm nhà giáo hiện vẫn được gìn giữ, trùng tu và trở thành nơi dâng hương tưởng nhớ người thầy suốt nhiều thế kỷ qua.
Vào ngày 3/9 (Âm lịch) hàng năm, người dân Sơn Đông và các vùng lân cận lại long trọng tổ chức lễ kỷ niệm ngày mất danh nhân Đỗ Khắc Chung. Đây là ngày hội văn hóa tâm linh quan trọng, không chỉ để tưởng nhớ công lao của vị danh nhân mà còn là dịp giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.
Trong ngày lễ, các nghi thức dâng hương, tế lễ được tổ chức trang nghiêm, theo phong tục cổ truyền. Phần hội sôi nổi với các trò chơi dân gian, hát xoan, hát ghẹo, thi chữ Nho, thi kể chuyện lịch sử. Những người con xa quê cũng trở về dự lễ, cùng nhau ôn lại công đức của bậc tiền nhân và bày tỏ niềm tự hào về quê hương giàu truyền thống.
Ông Nguyễn Đình Tuấn - Chủ tịch UBND xã Sơn Đông, chia sẻ: “Ngày giỗ thầy giáo Đỗ Khắc Chung là biểu tượng văn hóa của Sơn Đông, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn và tôn sư trọng đạo. Chính từ tinh thần ấy, xã xác định phát triển giáo dục và xây dựng đời sống văn hóa là nền tảng trong quá trình phát triển bền vững”.
Theo ông Tuấn, truyền thống “tôn sư trọng đạo” được vun đắp qua nhiều thế hệ khiến Sơn Đông luôn tự hào là vùng đất hiếu học. Nhiều người con nơi đây đã trưởng thành, giữ trọng trách quan trọng trong nhiều lĩnh vực góp phần tô thắm truyền thống quê hương danh nhân Đỗ Khắc Chung.
