Phố Đầm thuộc làng Quảng Ích, xã Xuân Thiên, huyện Thọ Xuân, từng là khu phố buôn bán sầm uất ở xứ Thanh của những năm đầu thế kỷ XX, với vóc dáng của phố thị trên bến dưới thuyền.
Làng Quảng Ích nằm bên bờ sông Chu, địa thế sông sâu, bãi thoải, lại là điểm giao thương giữa các huyện miền núi với đồng bằng, nên người từ khắp nơi di cư đến làm nhà và buôn bán.
Hàng trăm năm về trước, nơi đây từng là khu vực buôn bán sầm uất, với nhiều mặt hàng từ vải, đồ rèn, vàng bạc cho đến thuốc bắc….
Thời bấy giờ có nhiều vợ của công chức người Pháp (gọi là madam hay madame) về mở cửa hiệu buôn bán, xây nhà kiên cố, tạo nên các dãy nhà phố.
Theo các cụ cao niên, phố Đầm đã hình thành từ năm 1838 (đầu thế kỷ 20), phát triển sầm uất vào những năm 1905 và duy trì được khoảng 50 năm.
Ở phố Đầm có chợ (gọi là chợ Đầm), mỗi tháng họp 6 phiên. Người dân sống trong làng, hằng ngày ra chợ và bến đò để làm thuê cho các thương lái. Những người làm nghề bốc vác cũng kiếm được nhiều tiền.
Qua thời gian, khu phố Đầm không còn giữ được vai trò là vị trí trung tâm của vùng như trước. Các hộ kinh doanh đã di chuyển đến những vùng đất mới.
Cụ Cao Thị Đức (85 tuổi) cho biết, trước kia phố Đầm là nơi tập trung hàng hóa, kho bãi ngổn ngang, quán xá tấp nập. Trải qua thời gian, chiến tranh, thiên tai... phố Đầm giờ không còn được như xưa.
Theo lãnh đạo xã Xuân Thiên, phố Đầm trước đây nổi tiếng là nơi giàu có của cả vùng. Sau này, phố Đầm không còn là điểm giao thương, buôn bán nữa và dần trở thành khu vực thuần nông.
“Trước những năm 1970, phố Đầm có khoảng 100 ngôi nhà cổ, nhưng hiện chỉ còn 17 ngôi nhà giữ được gần nguyên dáng. Ngày 7/1/2020, phố Đầm được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh.
Hiện địa phương đã tăng cường công tác tuyên truyền để người dân giữ gìn những ngôi nhà cổ này và bảo tồn, phát huy giá trị nét kiến trúc nhà cổ phố Đầm”, lãnh đạo xã Xuân Thiên cho biết.
