Vườn Chuối (Hoài Đức, Hà Nội) là một trong những di chỉ khảo cổ tiêu biểu của thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam, phản ánh sự phát triển liên tục của một làng Việt cổ cách nay gần 4.000 năm, qua các giai đoạn Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn - Hậu Đông Sơn.
Từ khi phát hiện năm 1969 đến nay, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội đã phối hợp với các đơn vị chuyên môn 11 lần khai quật, tổng diện tích hơn 7.500m². Cuộc khai quật lớn nhất ở khu vực phía Tây (3/2024-3/2025, diện tích 6.000m²) đã làm xuất lộ rõ không gian cư trú, dấu tích sinh hoạt, công xưởng chế tác, khu mộ táng cùng nhiều hiện vật đặc sắc của cư dân Tiền Đông Sơn - Đông Sơn.
Từ tháng 4/2025, Bảo tàng Hà Nội tiếp tục phối hợp Viện Khảo cổ học và Trường Đại học Khoa học - Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) chỉnh lý, nghiên cứu khối di vật thu được. Một số kết quả nổi bật:
Về di tích: Kết quả nghiên cứu cho thấy cư dân Vườn Chuối có quá trình sinh sống lâu dài, mở rộng dần không gian cư trú từ các gò cao ra vùng thấp, xuất hiện loại hình nhà sàn và nhà dài - minh chứng cho xã hội có tổ chức, phân công lao động rõ ràng.
Ngoài ra, di cốt người cổ thể hiện tục nhổ răng cửa phổ biến trong văn hóa Phùng Nguyên muộn (khoảng 3.500 năm trước). Các nghề thủ công như chế tác ngọc, gốm, gỗ, đúc đồng phát triển, trong đó khu chế tác đồ ngọc được bố trí quy củ, có thể gắn với không gian nghi lễ.
Về di vật: Năm 2025, các nhà khảo cổ đã xử lý khối lượng di vật rất lớn từ đợt khai quật 2024: hơn 15.000 mảnh gốm, gần 5.000 mẫu đất và 15.000 hiện vật thuộc nhiều chất liệu (đá, đồng, gỗ, xương, sắt…). Đáng chú ý là một số hiện vật quý hiếm lần đầu tiên phát hiện ở miền Bắc như: Rìu-bích đá ngọc xanh - biểu trưng quyền lực thủ lĩnh, đồ tùy táng khoảng 3.500 năm; Vật đeo hình đầu chim phượng; Sưu tập đồ ngọc gồm vòng, khuyên tai, hạt chuỗi...
Những phát hiện mới tiếp tục khẳng định Vườn Chuối là di chỉ cư trú, mộ táng và công xưởng thủ công tiêu biểu, phản ánh đời sống cư dân nông nghiệp trồng lúa nước - những người đầu tiên khai phá đồng bằng sông Hồng, đặt nền tảng cho nhà nước sơ khai của người Việt cổ.
Với giá trị nổi bật, di tích khảo cổ Vườn Chuối đã được UBND TP Hà Nội công nhận là di tích cấp Thành phố theo Quyết định số 3134/QĐ-UBND ngày 23/6/2025.
Không gian trưng bày Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối gồm 5 phần: Hành trình khám phá, Hội tụ và kết tinh các nền văn hóa, Bảo vệ và phát huy giá trị di sản di chỉ Vườn Chuối, Các nhà khoa học gắn với Vườn Chuối, Góc trải nghiệm làm nhà khảo cổ học.
Gần 1.000 tài liệu, hiện vật, hình ảnh, bản đồ và mô hình được giới thiệu, trong đó nhiều hiện vật quý lần đầu ra mắt công chúng. Không gian trưng bày sử dụng công nghệ trình chiếu 3D, 3D mapping và phim tái hiện đời sống cư dân Tiền Đông Sơn - Đông Sơn.
Cùng dịp này, Bảo tàng Hà Nội ra mắt ấn phẩm Khám phá Vườn Chuối (Hà Nội) qua mùa khai quật 2024-2025, giới thiệu hành trình nghiên cứu, những phát hiện và nhận thức mới về giai đoạn hình thành văn hóa - nhà nước sớm của người Việt.
