Trong kho tàng truyền thuyết dân gian Việt Nam, có nhiều hình ảnh kỳ bí, huyền ảo mà người xưa truyền lại. Một trong số đó là câu chuyện về "gà chín cựa" - loài gà từng xuất hiện bên cạnh những lễ vật tiến vua trong truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh. Ngày nay, điều tưởng chừng chỉ có trong cổ tích lại được xác thực: gà chín cựa thật sự tồn tại ngoài đời, được nuôi và săn lùng như một đặc sản.
(Ảnh: Tiền phong)
Gà chín cựa (hay còn gọi gà nhiều cựa) vốn nổi tiếng từ các câu chuyện dân gian với câu "voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao" - là những lễ vật mà vua Hùng từng yêu cầu trong cuộc kén rể (truyện Sơn Tinh - Thủy Tinh). Nhiều người từng nghĩ đó chỉ là hình tượng mang tính biểu trưng, rất khó tưởng tượng được loài gà như vậy thực sự tồn tại. Nhưng thực tế, giống gà này được tìm thấy và nuôi phổ biến tại vùng núi Xuân Sơn, huyện Tân Sơn (cũ), tỉnh Phú Thọ.
(Ảnh: Nông sản Tây Bắc)
Như cái tên "chín cựa" gợi mở, đặc điểm nổi bật của giống gà này nằm ở phần chân: mỗi bàn chân có nhiều cựa - thường từ 4 đến 5 cựa mỗi bên, thậm chí có con được ghi nhận lên tới 8,9 cựa, hiếm hoi hơn là 10-11 cựa. Những chiếc cựa sừng, nhọn, cong vút như hình lưỡi liềm tạo nên diện mạo rất khác biệt, khiến gà chín cựa dễ nhận biết giữa một rừng giống gà bình thường khác.
Không chỉ nổi bật về ngoại hình, gà chín cựa còn được nhiều người sành ăn ưu ái nhờ hương vị đặc trưng. Thịt của chúng được miêu tả là săn chắc, đậm đà, hơi dai - khá giống với gà ri thuần Việt, nhưng lại mang nét riêng khi được chăn thả tự nhiên, ít bệnh tật, tiêu chuẩn nuôi nghiêm ngặt. Vì vậy, vào dịp Tết hoặc lễ hội, gà chín cựa thường được săn lùng - không chỉ để thưởng thức mà còn như một món quà biếu độc đáo.
(Ảnh: Nông sản Việt - Báo Nông Nghiệp Việt Nam)
Với sự quý hiếm, hình thức đặc biệt và giá trị văn hóa đi kèm, giá gà chín cựa khá cao. Có những con đủ cựa, trưởng thành có thể được trả giá hàng triệu đồng, cao hơn nhiều so với gà thường. Nhiều nông dân tại Phú Thọ từng chia sẻ rằng nhờ nuôi gà chín cựa, họ đã có thể "ăn Tết to".
Song bên cạnh sự trân trọng, gà chín cựa cũng từng nhiều lần là đề tài gây tranh cãi trong giới khoa học. Theo Tuổi trẻ, từng có nhiều nhà khoa học đã về ngay vùng núi cao Phú Thọ để nhìn tận mắt. Có ý kiến cho rằng "cựa" ở gà nhiều ngón chỉ là biến thể dị dạng, chứ không thực sự giống như cựa sừng trong truyền thuyết; một số nhà nghiên cứu khuyến cáo cần tiến hành khảo sát gen kỹ lưỡng, tránh việc đánh đồng gà nhiều cựa với gà truyền thuyết.
Dù có ý kiến trái chiều, nhưng không thể phủ nhận rằng gà chín cựa - với hình ảnh kỳ lạ, nguồn gốc bí ẩn và vị thịt mang hương núi rừng - đã trở thành một phần thú vị của ẩm thực và văn hóa Việt. Một loài tưởng chừng chỉ có trong truyền thuyết, nay tồn tại thật, được nhiều người săn tìm, nuôi giữ và trân trọng.
