Ẩm thực Việt quả thật vẫn luôn khiến người ta đi từ bất ngờ này sang ngạc nhiên khác. Tưởng chừng đã quen thuộc với mọi loại xôi từ xôi đỗ, xôi vò, xôi gấc..., nhưng không ít người vẫn tròn mắt ngạc nhiên khi lần đầu nhìn thấy xôi nén - món ăn dân gian đặc biệt của người dân ở Hải Hậu, tỉnh Nam Định.
Thoạt nhìn, món xôi này khiến người ta liên tưởng đến bánh dày bởi bề mặt nhẵn mịn, dẻo mềm. Có người lại thấy nó giống bánh đúc nhờ sắc trắng và độ chắc khi cắt miếng. Nhưng thực chất, đây là một món xôi "giã tay" đúng nghĩa - dẻo, thơm và đầy ý nghĩa.
Không phải dịp nào cũng được ăn xôi nén. Mỗi năm, người Hải Hậu chỉ làm món này vào đúng ngày 15/11 Âm lịch - ngày giỗ tổ của cả dòng họ, một nghi lễ truyền thống có từ xa xưa.
Vào dịp này, những người trong cùng dòng họ sẽ tập trung lại để cùng nhau nấu xôi, giã xôi và làm xôi nén để dâng lên tổ tiên. Đây là dịp đoàn tụ thiêng liêng, không chỉ để tưởng nhớ cội nguồn mà còn để gắn kết cộng đồng dòng tộc.
Để làm xôi nén, người ta phải chọn loại gạo nếp ngon, ngâm qua đêm, rồi đồ chín bằng chõ. Nhưng công đoạn quan trọng nhất là giã - một công việc tốn sức và không dễ làm. Xôi chín được đổ ra mẹt, dùng chày tre giã nhuyễn đến khi từng hạt xôi hoà vào nhau, dẻo mịn, trắng, quyện mùi thơm tự nhiên của nếp.
Nghe thì đơn giản nhưng thực tế phải cần đến vài người khoẻ mạnh, giã liên tục, đều tay, có khi mất cả buổi mới xong mẻ xôi.
Sau khi giã xong, xôi được nén thành khối lớn, rồi chia đều thành từng phần nhỏ, gọi là "chia lộc tổ". Những miếng xôi trắng mịn, chắc tay được cắt vuông vức, gói gọn để biếu họ hàng, gửi tặng người thân, như một cách san sẻ phúc đức của tổ tiên đến từng gia đình con cháu.
Với người nơi khác, lần đầu nhìn thấy món xôi nén thường ngỡ ngàng, tò mò và thích thú. Có người tưởng là bánh, có người nhầm với món ăn khác. Nhưng khi biết rõ nguồn gốc và ý nghĩa, ai cũng bày tỏ sự trân trọng với nét văn hoá lâu đời này của người Hải Hậu.
Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, những buổi giã xôi ngày giỗ tổ vẫn còn được duy trì ở nhiều làng xã thuộc huyện Hải Hậu. Và món xôi ấy không chỉ là kết tinh của nếp dẻo thơm, của sức người, mà còn là kết tinh của truyền thống, của lòng biết ơn và của sợi dây nối dài các thế hệ.
(Nguồn: TikTok @techshop_vietnam, Page Nam Định Quê Hương Tôi)
