Ngày 18/10, tại Hà Nội, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề Văn hóa, văn nghệ dân gian Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (1975-2025). Sự kiện là dịp để nhìn lại chặng đường nửa thế kỷ phát triển của văn hóa dân gian Việt Nam, từ công tác sưu tầm, nghiên cứu đến bảo tồn và phát huy giá trị trong đời sống đương đại.
Phát biểu đề dẫn hội thảo, GS.TS. Lê Hồng Lý, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, khẳng định sau năm 1975, văn hóa và văn nghệ dân gian nước ta phát triển mạnh mẽ, đặc biệt trong hoạt động sưu tầm, phổ biến và truyền dạy. Hàng loạt di sản được khôi phục, ghi chép và tái hiện trong đời sống cộng đồng. Nhiều giá trị từng bị xem là mê tín nay đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, như Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Theo GS.TS. Lê Hồng Lý, thời đại số đặt ra thách thức lớn đối với văn hóa dân gian, bởi không gian sinh tồn tự nhiên của nó, các làng quê đang dần bị đô thị hóa. Sự thu hẹp không gian văn hóa truyền thống khiến nhiều phong tục, tập quán, lễ hội, dân ca, dân vũ… đứng trước nguy cơ mai một.
"Đây là trách nhiệm lớn lao của những người làm công tác nghiên cứu, sưu tầm và quản lý văn hóa trong việc vừa bảo tồn, vừa phát huy di sản văn nghệ dân gian lan tỏa đến cộng đồng", ông nhấn mạnh.
GS.TS. Lê Hồng Lý cũng dẫn chứng việc nhiều nghệ sĩ trẻ đã đưa chất liệu dân gian vào sáng tạo nghệ thuật hiện đại. Những trường hợp như Hòa Minzy hay Đức Phúc khi khai thác yếu tố dân gian trong các sản phẩm âm nhạc đương đại đã góp phần quảng bá văn hóa truyền thống, đồng thời khẳng định sức sống mới của dân gian trong đời sống hiện đại.
GS.TS. Nguyễn Chí Bền (Chi hội Văn nghệ dân gian Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam) nhấn mạnh vị thế đặc biệt của Nam Bộ trong không gian văn hóa dân tộc, vùng đất có đặc trưng văn hóa riêng và là kho tàng phong phú về ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn, tín ngưỡng và lễ hội. Ông hệ thống hóa những thành tựu nghiên cứu qua nhiều loại hình: truyện kể, ca dao, dân ca, tục ngữ, nghệ thuật trình diễn như đờn ca tài tử, cùng vai trò không thể thay thế của đội ngũ nghệ nhân.
Từ góc nhìn văn học dân gian dân tộc thiểu số, TS. La Mai Thi Gia (Chi hội trưởng Chi hội Văn nghệ dân gian, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM) trình bày tham luận về thành tựu văn học dân gian Khmer Nam Bộ từ sau năm 1975.
Theo bà, người Khmer sở hữu kho tàng phong phú gồm truyện kể, tục ngữ, dân ca, sân khấu truyền thống… phản ánh đời sống tinh thần và tri thức dân gian đặc sắc. Công tác sưu tầm, biên soạn và nghiên cứu văn học dân gian Khmer được đẩy mạnh trong nửa thế kỷ qua, đạt nhiều kết quả quan trọng cả về tư liệu lẫn học thuật. TS. La Mai Thi Gia kêu gọi tăng cường đầu tư, hỗ trợ từ giới nghiên cứu và cơ quan văn hóa để bảo tồn bền vững di sản Khmer trong thời kỳ hội nhập.
Ở góc nhìn khác, PGS.TS. Trần Thị An - giảng viên Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh mốc 30/4/1975 là điểm khởi đầu của kỷ nguyên mới đối với văn học, nghệ thuật và văn hóa dân gian Việt Nam. Theo bà, từ Hà Nội, Huế đến TP.HCM, các hoạt động văn nghệ dân gian đã từng bước định hình, thích ứng với định hướng xây dựng nền văn hóa thống nhất trong đa dạng.
"Trong bức tranh phát triển của đất nước 50 năm qua, văn học nghệ thuật là mảng màu lớn, còn văn hóa - văn nghệ dân gian chính là những sắc màu độc đáo góp phần tạo nên tổng thể ấy", bà nhấn mạnh.
Các nhà khoa học tại hội thảo thống nhất rằng, bên cạnh việc nhìn lại quá khứ, cần sớm xây dựng ngân hàng dữ liệu số về di sản văn hóa dân gian, triển khai hệ thống nghiên cứu tổng thể, đồng thời tăng cường quảng bá kết quả nghiên cứu ra quốc tế.
Hội thảo được giới nghiên cứu đánh giá là hoạt động khoa học có ý nghĩa thiết thực, không chỉ tổng kết 50 năm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian Việt Nam mà còn định hướng cho công tác nghiên cứu và truyền dạy trong giai đoạn chuyển đổi số, hướng tới mục tiêu đưa di sản văn hóa dân gian hòa nhập sâu rộng vào đời sống hiện đại.
Bạch Trà
