Đắng cảy (hay còn gọi là mạy kỳ cáy (tiếng Tày), co khi cáy (tiếng Thái), đại thanh, bọ nẹt, bọ mẩy, đắng đốm) là loại cây mọc dại ở ven rừng, trên núi cao, có thân nhỏ, cành khẳng khiu, lá màu xanh ngắt.
Chúng được tìm thấy ở một số nơi như Lạng Sơn, Tuyên Quang… Riêng tại Phú Thọ, cây đắng cảy xuất hiện nhiều và phổ biến hơn, được bà con địa phương xem như đặc sản "không mất tiền mua".
Rau đắng cảy là đặc sản của Hạ Hòa, Phú Thọ. Ảnh: Khánh Linh
Điều thú vị là lá đắng cảy có vị đắng nhưng rễ lại có vị ngọt mát. Vì thế, người dân thường lên rừng đào cây lấy rễ về băm nhỏ, phơi khô và sao vàng để hãm nước uống như một vị thuốc quý.
Còn phần ngọn và lá non của cây đắng cảy lại được sử dụng như 1 loại rau sạch để chế biến thành món ăn.
Chị Lại Thu (tiểu thương ở Hạ Hoà, Phú Thọ) cho hay, đắng cảy là rau rừng quen thuộc với người bản địa nhưng không phải du khách nào cũng biết.
Huyện Hạ Hòa là nơi cây đắng cảy mọc nhiều, trở thành nguyên liệu tự nhiên được bà con yêu thích và tìm kiếm mỗi khi vào mùa.
Người địa phương thường chọn lá đắng cảy bánh tẻ, còn xanh non thì khi chế biến mới ngon. Ảnh: Triệu Thị Quê
Từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch, cây đắng cảy bắt đầu đâm chồi nảy lộc. Ở khắp thân cành, những búp non mọc chi chít, xanh non, mỡ màng.
Đó là thời điểm rau ngon nhất. Đến lúc ấy, người dân trong vùng rủ nhau lên núi, vào rừng hái lá và ngọn non đắng cảy về bán hoặc làm thức ăn.
“Theo bà con, đắng cảy chỉ hái khi còn non và vào ngày ấm áp. Lúc ấy, rau có vị đắng ngai ngái, dễ ăn và tươi ngon. Rau đắng cảy hái về phải chế biến ngay mới giữ được độ giòn và ngon nhất”, chị Thu nói.
Đắng cảy mọc tự nhiên nên được đánh giá là rau sạch. Ảnh: Hoa Hồi TV
Người phụ nữ này cũng tiết lộ, việc sơ chế rau đắng cảy khá đơn giản. Rau mua hoặc vừa hái về chỉ cần đem rửa sạch, rồi để nguyên hoặc thái nhỏ, tùy sở thích và cách nấu của từng nhà, từng người.
Loại rau này có thể chế biến thành nhiều món dân dã nhưng mùi vị không kém phần hấp dẫn như xào trứng, xào lòng mề vịt hoặc gà, hấp nồi cơm hoặc luộc chấm muối vừng, nấu canh thịt...
Mỗi món lại có hương vị riêng, được người dân địa phương đánh giá là thích hợp để ăn giải nhiệt, giải ngấy.
“Người ta thường luộc qua hoặc trụng sơ rau đắng cảy trước khi nấu thành các món tùy ý. Cách làm này giúp rau giữ được màu xanh đặc trưng và độ giòn, ngon”, chị Thu chia sẻ thêm.
Rau đắng cảy xào tỏi được nhiều gia đình yêu thích. Ảnh: Lê Thu Huyền
Từ món ăn dân dã của người bản địa, rau đắng cảy hiện được thực khách ở Hà Nội và các tỉnh thành lân cận biết đến nhiều hơn, nhiệt tình tìm mua với giá khoảng 80.000-100.000 đồng/kg.
Ở Phú Thọ, vì không mất công và phí vận chuyển như dưới xuôi nên loại rau này được bán với giá khá rẻ, khoảng 30.000-50.000 đồng/kg.
Những thực khách từng thưởng thức đắng cảy nhận xét, loại rau này có vị lạ miệng, hơi đăng đắng nhưng bùi. Người lần đầu thử có thể thấy khó ăn nhưng quen rồi lại thích.
