Khi những giai điệu trượt nhịp, giá trị thẩm mỹ bị phá vỡ, giới chuyên môn cảnh báo đây không chỉ là vượt rào chuẩn mực mà còn là sự xuống cấp văn hóa. GS. TS Từ Thị Loan, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long, Chủ tịch Hiệp hội Phát triển Văn hóa Cộng đồng Việt Nam trao đổi với phóng viên Thời báo VTV về sự cần thiết phải có chế tài răn đe với các nghệ sĩ vượt khỏi chuẩn mực.
Loại trừ sản phẩm văn hóa độc hại
PV: Chưa khi nào đời sống âm nhạc chứng kiến sự tràn lan của nghệ sĩ, sản phẩm lệch chuẩn như hiện nay. Bà suy nghĩ thế nào về hệ lụy tiêu cực từ thực trạng này?
GS TS Từ Thị Loan: Bất cứ hiện tượng văn hóa nào trượt khỏi "đường ray" chuẩn mực đều mang hệ lụy tiêu cực. Những ca khúc, ca từ lệch chuẩn ảnh hưởng nghiêm trọng đến thẩm mỹ, văn hóa giới trẻ. Ngày nay, nhạc rap ngày càng lan tỏa và được giới trẻ yêu thích, đi vào nhiều sân khấu, chương trình nghệ thuật lớn. Nhiều tác phẩm thậm chí trở thành hiện tượng, như màn biểu diễn ấn tượng giúp ca sĩ Đức Phúc giành giải Nhất tại Intervision 2025.
Tuy nhiên, vẫn có suy nghĩ rằng rap phải bụi, phủi, phá cách, thậm chí nổi loạn. Nhiều nghệ sĩ mắc bệnh ngôi sao, dẫn dắt thị hiếu và thẩm mỹ giới trẻ với những ca khúc, ca từ lệch chuẩn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống tinh thần khán giả.
GS. TS Từ Thị Loan cho rằng, hồi chuông cảnh báo từ cơ quan chức năng là cần thiết, giúp nghệ sĩ không còn tùy tiện trong sáng tác, biểu diễn ca khúc lệch chuẩn, hay bừa bãi trong phát ngôn, ứng xử
Một bộ phận khán giả thích những gì gây sốc, kể cả sự tục tĩu, nên nhiều ca khúc lệch chuẩn vẫn có lượt xem lớn. Trong khi đó, âm nhạc vốn hướng đến cái đẹp, những hành vi phản cảm, câu view bất chấp cần lên án và răn đe kịp thời.
Nhiều ý kiến cho rằng nếu không cảnh báo, sẽ xuất hiện ngày càng nhiều ca khúc phản cảm. Theo bà, những điều cần làm ngay là gì?
Chắc chắn không thể tiếp tục thả nổi. Nhiều bạn trẻ không nghe nhạc truyền thống nghiêm túc mà thích những bài hát lệch lạc về nhận thức, lối sống, thậm chí cổ vũ tệ nạn xã hội, thách thức dư luận. Khi ca từ này đưa vào rap, chúng thu hút sự chú ý và tò mò, nhiều người bắt chước, dẫn đến những điệp khúc lệch chuẩn trở thành "cửa miệng", rất phản cảm.
Nhận thấy ảnh hưởng nghiêm trọng, gần đây có nhiều hồi chuông cảnh báo và mức phạt từ cơ quan chức năng. Mới nhất, Hà Nội phạt Jack 55 triệu đồng và đình chỉ hoạt động 9 tháng. Trước đó, Bộ VHTTDL, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM cũng có nhiều động thái xử lý nghiêm. Đây là cảnh báo cần thiết để nghệ sĩ không tùy tiện trong sáng tác, biểu diễn ca khúc lệch chuẩn, hay bừa bãi trong phát ngôn, ứng xử.
Binz và Rhymastic là các nghệ sĩ đã chủ động rà soát, gỡ bỏ một số ca khúc có ca từ nhạy cảm- Ảnh: FBNV
Bên cạnh việc nhặt "cỏ dại", cần "trồng hoa", xây dựng cái đẹp để lành mạnh hóa đời sống văn hóa nghệ thuật. Song song với cấm sóng nghệ sĩ, tác phẩm, ca từ tiêu cực, cần khuyến khích tác phẩm tích cực, như trong chuỗi concert VTV hay Báo Nhân dân, với những bản rap đẹp, cổ vũ giá trị tích cực, lòng yêu nước.
Những mức phạt này đã đủ mạnh để lập lại trật tự chưa, thưa bà?
Ở nhiều quốc gia, có luật nghiêm khắc để quản lý lối sống, văn hóa ứng xử nghệ sĩ. Ở Trung Quốc, nghệ sĩ lệch chuẩn luôn đối mặt nguy cơ bị "phong sát", mất danh tiếng chỉ trong phút chốc. Việt Nam cũng cần giải pháp mạnh, nghiêm để siết chặt quản lý những vấn đề ảnh hưởng đến thị hiếu, nhận thức và thẩm mỹ giới trẻ. "Tiếng còi" cảnh báo vừa qua đã giúp nghệ sĩ tự kiểm duyệt, nhận ra giới hạn và dừng lại, đó là chuyển biến tốt.
Tuy nhiên, cần cân nhắc lộ trình: không phải cứ cấm sóng là cấm, mà phân biệt vàng - thau. Vi phạm nghiêm trọng phải phạt nặng, lỗi vô tình hay do sự tung hô từ công chúng thì nhắc nhở và định hướng giúp nghệ sĩ trẻ nhìn nhận lại.
Cần chặn đứng biểu hiện lệch chuẩn
Ranh giới giữa sáng tạo và giới hạn văn hóa rất mong manh. Nếu không nghiêm khắc, điều phản cảm sẽ trở nên bình thường, có phải không, thưa bà?
Giá trị văn hóa được đo bằng việc hướng đến cái đẹp, sáng tạo và phát triển lành mạnh. Nếu nhân danh sáng tạo nhưng gây hệ quả tiêu cực, phải chấn chỉnh ngay. Người nghe có thể thấy chướng tai, nhưng nếu không xử lý, họ sẽ quen với ca từ lệch chuẩn. Nghệ sĩ không thể dùng cảm hứng để biện hộ cho sai trái, vì khi đó họ đã bước sang thái cực phản văn hóa.
Soobin "ghi điểm" với công chúng khi chủ động rà soát lại những tác phẩm của mình, thể hiện trách nhiệm và văn hóa ứng xử trước cộng đồng - Ảnh: FBNV
Cần chặn đứng biểu hiện lệch chuẩn nhằm cảnh tỉnh nghệ sĩ thị trường, underground, nhạc sĩ, người tổ chức sự kiện, nhà sản xuất… Chuẩn mực văn hóa bảo vệ nghệ sĩ khỏi trượt dài, và tiếng chuông cảnh báo giúp họ dừng lại trước khi quá muộn.
Giới chuyên gia cho rằng cần chế tài đủ mạnh, đủ nghiêm và đủ răn đe. Bà có đồng quan điểm?
Cần Luật hóa với chế tài chặt chẽ, đưa các vấn đề lệch chuẩn vào luật, không chỉ nhắc nhở cảm tính. Phát ngôn sai lệch trên mạng xã hội đã bị xử phạt hành chính, thậm chí hình sự. Nghệ sĩ sáng tác, biểu diễn tác phẩm lệch chuẩn cũng phải có mức xử phạt tương ứng.
Việc luật hóa giúp tạo hành lang pháp lý, đảm bảo quyền văn hóa, siết kỷ cương và xây dựng nền văn học nghệ thuật lành mạnh. Càng cụ thể càng tốt: mức vi phạm và mức phạt tương ứng hậu quả. Ví dụ, cấm sóng phải rõ thời gian, không gian; nghệ sĩ trẻ trên nền tảng mạng phải xử lý kết hợp với Facebook, YouTube, TikTok… Chế tài khả thi mới có giá trị răn đe.
Một chế tài khác xuất phát từ khán giả. Công chúng cần tự thanh lọc tiêu cực, khuyến khích giá trị chuẩn mực. Sự tham gia của giới trẻ, KOL, KOC… là kênh điều chỉnh thị trường âm nhạc tích cực. Không like, không chia sẻ ca khúc lệch chuẩn cũng là hành động xây dựng không gian mạng lành mạnh.
Bộ VHTTDL đang lấy ý kiến góp ý cho Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng. Xin bà cho biết, nội dung chấn chỉnh nghệ sĩ lệch chuẩn có đưa vào bộ quy tắc này không?
Chắc chắn. Đời sống văn hóa nghệ thuật phát triển nhanh, pháp luật có độ trễ, nên cần bổ sung ngay hiện tượng mới. Việc phát hành ca khúc trên mạng phổ biến, nên đây là nội dung cần chấn chỉnh trong Bộ quy tắc.
Xin trân trọng cảm ơn bà!
